مقدمه                   

                                                                                                                 باسمه ی تعالی

 

سپاس و ستایش حقیقی،پروردگاری را سزاست که انسان را به زیور اخلاق آرا ست و بشریت را در  زیر لوا ی فرهنگ، تعالی بخشید. درود بی پایان و تحیّات پیوسته بررسول گرا می او حضرت محمّدبن عبدالله و خاندان بزرگوا رش که سرتاسر عمر خودرا درراه تربیت انسانها و بیدار کردن فطرت خدایی و اصیل بشر، مصروف داشتنند. 

اکنون که مجالی فراهم آمده تا مقالی داشته باشم و به عنوان یک معلّم و مربّی کودکان ، نقش ناچیزی در این زمینه ایفا کنم، ترجیح داده ام به جای ایجاد رفتار دینی، تقویت رفتار دینی را برگزینم چرا که معتقدم رفتارهای دینی منطبق بر اخلاقیات مثبت و نیک می باشند و چون کودک فطرتاً زیبادوست ، پاک نهاد و خداجو می باشد و از انجام عملکردهایی که موجب تحسین او می شوند لذت می برد، بنابراین وظیفه ی مربّیان بکارگیری روش هایی است که در تقویت و ابقای این رفتارها کارآمد باشند. همچنین تقویت رفتار دینی در کودکان ازآنان بزرگسالانی می سازدکه فضایل رادرخود ملکه کرده اند واز نظرروانی ،توان کافی برای رویارویی با مشکلات معنوی و اغتشاشات حاصل از آن را دارند.

ناگفته نماندکه من گلچینی حقیرازبوستان دانش و معرفت بزرگانی هستم که در این زمینه، تلاش هاو جد و جهدهای زیادی مبذول داشته اند،امید آن دارم که خداوند قلم عفو بر همه ی خطاهایم کشد.

 

«هرگزنسبت به علاقه و کنجکاوی کودکان خود در باره ی خدا بی تفاوت نباشید. این بهترین راه برای سخن گفتن در باره ی مهمترین مسائل زندگی اوست.»                            (ایریس یاب)

اساس وجودی انسان مانند همه ی موجودات عالم، بر تحوّل و تغییر بنا شده است و این گونه است که انسان در تمام دوران زندگی خود، دستخوش تغییرات مداوم است. با توجّه به این که هر تغییری مقدّمه ی دگرگونی بعدی و محصول تحوّل قبلی است ، می توان گفت: ارکان اصلی شخصیت انسان به چگونگی دوران کودکی او بستگی دارد و این دوران در تعیین رفتار ورشد منش آینده ،دارای اهمّیّت بیشتری است.

در سنّ 2یا3سالگی که سنّ پرسیدن است،پایه های نخستین جهان بینی کودک شکل می گیرد و آموزش معارف اسلامی هم از این سنین باید شروع شود امّا تفکّر منطقی در کودکان از حدود 7سالگی ظهور می کند وبه تدریج شوق مذهبی او بیشتر شده ودر سنّ 8یا9 سالگی اصول اخلاقی در کودک درونی شده و ضابطه ای از درون اورا تحت کنترل در می آورد. در مجموع این دوره یعنی دوره ی دبستان نسبت به مراحل قبل یا بعد از دوره ی ثبات و آرامش و سازگاری به شمار می رود. در این سنین بحران عمیق شخصیّت دیده نمی شود در نتیجه زمینه های بسیار خوبی برای درونی کردن و تقویت رفتارهای دینی فراهم است.

همچنین دوران کودکی، یک دوره ی تمهید است که در آن مربّیان، کودک را با معیارهاو ضوابطی ربوبی که در خور اوست همراه و هماهنگ می سازند تا اوآمادگی و کفایت به دوش کشیدن بار تکلیف را بیابد. اگر حاصل دوره ی تمهید آن باشد که کودک،آمادگی وکفایت مطلوب برای شناخت ،انتخاب و عمل را به دست آورد مقصود برآورده شده است.

اینک روشهایی کاربردی که در راستای هدف تقویت رفتارهای دینی است را مرور می کنیم:

1- روش بصیرت بخشی

بصیر کسی است بعداز شنیدن سخن به تفکّر می پردازد و بعداز مشاهده ی امور در باره ی آن ها تأمّل می کند واز حوادث عبرت می گیرد و در اثر این درک وبینش حالتی برای او ایجاد می شود که از افتادن در مهالک پرهیز می کند. اگر به کودک بینشی عطا شود که درک کند خداوند شاهد بر اعمال اوست واحاطه ی علمی خدارا برهمه ی موجودات باور کند، زمینه ی تقویت ودرونی شدن ارزش های اسلامی برایش فراهم می شود.

2-روش تغییر موقعیت 

شرایط مختلف اجتماعی تأثیرات متفاوتی بر انسان دارند و برای نهادینه کردن ارزش های اسلامی در کودکان باید برای کارآیی و تقویت عوامل مثبت در محیط زندگی وآموزشی کودک برنامه ریزی صحیح کرده و برای رفع عوامل نا مطلوب و مخل با شیوه های علمی و استفاده از تجربیات دیگران اقدام کرد.

3-روش الگو سازی

در این روش باید نمونه ای از رفتار و کردار مطلوب عملاً در معرض دید کودک قرار داده شود تا کودک سعی کند با ایجاد رابطه ی رضایت بخش با آن نمونه ،ویژگی های رفتاری آن فرد را برای خود سرمشق قرار دهد . در این رابطه اهمّیّت نقش الگویی معلّم به حدّی است که خواجه عبدا... انصاری در این باره می گوید:«دود از آتش نشان دهد و خاک از باد که ظاهر از باطن و شاگرد از استاد.» و نیز بزرگی به معلم فرزندانش گفته : نخستین وظیفه ی تو در اصلاح فرزندانم این است که قبلاً خویشتن را اصلاح کنی زیرا چشمان آن ها به تو دوخته شده است و رفتار نیک در نظر آن ها رفتاری است که تو آن را نیک می دانی و رفتار زشت از دیدگاه آن ها رفتاری است که تو آن ها را زشت تلقّی می کنی.

4-روش استفاده از ظرافت های هنری

هنر از قدیم الایام در آیین های مذهبی و اعتقادی نقش داشته وبرای بیان حالات عاطفی و باورهای اعتقادی به کار رفته است. د رقرآن جنبه های مختلف هنری مشاهده می شود که عبارتند از: الف) ساختار هندسی سور قرآن ب) آهنگ در قرآن ج) داستان در قرآن د) تشبیه و تمثیل در قرآن.

که از این ها جنبه ی داستانی سور قرآن می تواند روش بسیار مناسبی برای تقویت عناصر مذهبی و رفتارهای دینی در کودکان شود چرا که کودک با داستان مأنوس تر است تا عناصر دیگر هنری ودر این سن قصّه پردازی و داستان گویی تأثیر بسیار نافذی در شکل گیری مایه های فطری دین و مذهب دارد.

   5-روش تبشیر

    دراین روش می توان برای کودکان اززیبایی های بهشت مثلاًخوراکی های لذیذ، پوشیدنی های زیباوتفرج گاه های روح نواز سخن گفت و دل های کوچک آن ها را با وعده های زیبا ولی واقعی خشنود ساخت.

6-روش تشویق

هر انسانی تمایل دارد دیگران از فضایل وکارهای مثبت او مطّلع گشته و از او سپاسگزاری کند و این امر در کودکان از حسّاسیت بیشتری برخوردار است . کودک با مشاهده ی چند مورد تشویق به جا

توجّهش به ارزش های اسلامی بیشتر شده و بالعکس با مشاهده ی بی توجّهی وناسپاسی در مورد کارهای مثبت دلسردوبی میل می گردد بنابراین با استمرارگفتارها و کردارهای تشویقی کم کم  زمینه ی درونی شدن رفتارهای دینی در او فراهم می شود.

7-روش محبّت

یکی از مهمترین عوامل در تربیت و تقویت ارزش ها و رفتارهای دینی عامل محبّت است. ژان پیاژه بر این باور است که در پی ریزی ذهنی کودک سه نوع احساس مؤثّر است و اوّلین احساس یک نوع نیاز به دوست داشتن است وحتّی در برخی روایات اسلامی محبّت مساوی دین معرّفی شده است بنابراین ذکر این نکته مهم است که مهمترین راه تقویت ارزش های اسلامی ، ارائه ی تصویر دوست داشتنی از خدا ،پیامبر و ائمّه است.

8-روش تکریم

شیوه ی تکریم شخصیت راهی است برای ارضای غریزه ی حبّ ذات.چنانچه به شخصیت کودک بهای لازم داده شود دارای روحیه ای معتدل و طبیعی خواهد شد و در غیر این صورت احساس پستی و حقارت اورا به سمت امور منفی سوق می دهد.

تکریم شخصیت به کودکان فرصت می دهدتاانضباطی رابرای خود فراهم آورندکه آن را درصحنه ی عمل کشف می کند و احتیاجی نیست که ندانسته به قبول یک انضباط پیش ساخته و خشک خارجی تن در دهند . پیامبر گرامی ا سلام با آن شخصیت عظیم خود همواره به کودکان سلام می کرد و می فرمود: پنج چیز است که تا لحظه ی مرگ آن ها را ترک نمی کنم یکی از آن ها سلام گفتن به کودکان است ودر انجام این عمل آنقدر مراقبت می کنم تا بعداز من به صورت سنّتی بین مسلمین بماند.

9-روش موعظه ی حسنه

در نفس انسان پارهای انگیزه های فطری است که همیشه به ارشاد وتهذیب نیاز دارند و این کار جز با موعظه میسّر نمی شود برای تقویت رفتارهای دینی گاه لازم است آنچه را که کودک از آن آگاه است را برایش بازگو کرد که همان اصل تذکّر است و اهمّیّت این اصل تا جایی است که خداوند تذکّر را تنها رسالت پیامبر دانسته است(سوره ی غاشیه-21) در روایات شرایطی برای موعظه بیان شده که عبارتند از: 1-حالت مخفی وسرّی داشته باشد2-زمینه ی قلبی مناسبی در شنونده وجودداشته باشد3-طولانی نباشد.

10-روش سیاحت

مکان های مختلف با ویژگی های متفاوتشان برروحیه ی افراد آثار متفاوتی بر جای می گذارد لذا برای درونی کردن و تقویت ارزش ها می توان از روش سیاحت استفاده کرد که تجربیات نشان داده کودکان مسائل ارزشی را در اردوها و گردش های دسته جمعی بهتر فرا می گیرند.

11-روش زیارت اشخاص و زیارت اماکن متبرّکه

دیدار با عالمان وارسته که خود را از زندگی تنگ انانیت(خود پرستی) رهانده و قدم در وادی عبودیّت گذاشته اند در تثبیت رفتارهای دینی بسیار مؤثّر است.

زیارت اماکن متبرّکه مثل مساجد، تکایاو مقابر معصومین تأثیرات روحی وروانی شایان توجّهی بر کودکان داشته و روح آن ها را تلطیف کرده و برای ارزش های اسلامی آماده می سازد.

12-روش تغافل

در این روش در صورت صادر شدن رفتار خطایی از کودک نباید بلافاصله عکس العمل منفی نشان داد بلکه باید تغافل کرد تا شخصیت او لکّه دار نشده و جسارت او بر خطا بیشتر نگردد.

       

نتیجه گیری

بطور کلّی برای گام برداشتن در جهت تقویت رفتار های دینی ،ابتدا باید بعد الهی و کرامت انسان را شناخت و سپس باید روحیه ی مراقبت از رفتار خود و ضبط نفس را در کودکان پرورش داد.

کودکی که با استفاده از این روش های عینی ذکر شده،خصلت های نیک فطری و ذاتی اش تقویت می شود،در دوره های بعدی زندگی نیز ،مبانی اعتقادی مستحکمتری نسبت به همسالان خود دارد ودر جوانی خوش بینانه تر به دین می نگرد وباور می کند که دین تنها ضامن اجرای اخلاق و نیرو و پشتوانه ی آن است . همانطور که داستایوسکی نویسنده ی روسی می گوید:«اگر خدا نباشد همه چیز مباح است» و مقصودش این است که هیچ چیز جز دین نیست که بتواند واقعاً مانع انسان از انجام اعمال ضد اخلاقی شود.

منابع            

                 

1-درونی کردن ارزش های اسلامی در دانش آموزان ـ دکتر عین اله خادمی

 

2-نگاهی دوباره به تربیت اسلامی ـ خسرو باقری

 

3-آراء مربّیان بزرگ مسلمان دربارهی تربیت کودک ـ محمّد عطّاران